[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Aby rozpocząć lekturę,
kliknij na taki przycisk ,
który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.
Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym
LITERATURA.NET.PL
kliknij na logo poniżej.
JERZY FICOWSKI
Cyganie w Polsce
DZIEJE I OBYCZAJE
2
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
3
Spis rzeczy
Słowo wstępne
Pochodzenie i ślady pierwszych migracji do Polski
Urząd Królestwa Cygańskiego
Po upadku Rzeczypospolitej
Wielka wędrówka Kotlarzy i ich tron w Polsce
Skazani na zagładę
W latach powojennych
Cztery cygańskie szczepy
Mieszkanie, ubiór, pożywienie
Skalania i przysięgi
Narodziny, dzieciństwo
Zaślubiny
Śmierć i żałoba
Zajęcia i profesje
Cygańska magia zarobkowa a rodzime wierzenia ludowe
Literatura ludowa i poetka cygańska Papusza
Spis ilustracji
4
Słowo wstępne
Wśród grup etnicznych przebywających od stuleci w Polsce Cyganie stanowią element
najbardziej egzotyczny i intrygujący, a zarazem najmniej znany otoczeniu i badaczom folklo-
ru. Ich zamknięte przed światem zewnętrznym szczepowe i rodowe wspólnoty, kultywujące
swe tradycyjne obyczaje, rządzące się własnymi prawami, porozumiewające się sobie tylko
znanym językiem – przetrwałym w żywej mowie – nie dopuszczają do wtajemniczeń w se-
krety swego bytowania. Ich kontakty z przedstawicielami obcego im świata ograniczają się
przede wszystkim do prac zarobkowych i zabiegów mających na celu zdobywanie środków
do życia. Tej cygańskiej izolacji i odrębności strzegą – z dwóch stron niejako – ich własna,
uzasadniona doświadczeniami nieufność oraz nierzadka niechęć otoczenia, wyrosła z zabo-
bonnych jak i realnych obaw, a także ze zwykłej ksenofobii.
Wieki złożyły się na ten stan rzeczy. Opowiemy szerzej o historycznych i społecznych
czynnikach, które przez liczne pokolenia potęgowały tę wzajemną obcość, zwiększały dy-
stans, utrwalały animozje. Ostatnie dziesięciolecia, po ustaniu cygańskich wędrówek w Pol-
sce, poczęły tu i ówdzie łagodzić kontrasty, zmniejszać w pewnych zakresach izolację spo-
łeczną byłych koczowników. Zmiany dają się dostrzec, choć nie stanowią bynajmniej prze-
łomu, lecz zaledwie pierwsze, nie wiadomo do jakiego stopnia trwałe i nieodwracalne symp-
tomy, które nie są jeszcze zjawiskiem powszechnym i napotykają wiele oporów. Cygańskie
struktury społeczne i prawa rządzące nimi utrzymują się nadal, mimo zmiany trybu życia i
osiedlenia się w stałych miejscach zamieszkania.
Nieprzenikalność cygańszczyzny, strzeżona systemem tabuicznych zakazów praktykowa-
nych przez jej przedstawicieli, jak również barierą językową, okazały się skuteczniejsze niż
wszelkie pokusy, na jakie wystawiała etnografię polską nie znana jej dziedzina folkloru. To-
też stosunkowo nieliczne prace polskie o Cyganach w ciągu stu kilkudziesięciu lat, począw-
szy od schyłku XVIII wieku, ograniczały się na ogół do wiadomości historycznych i do prób
oglądu tego ludu z zewnątrz, bez bliższej znajomości jego życia i obyczajów. Istotniejsze
badania dotyczyły niekiedy także języka cygańskiego w zakresie dialektu grup osiadłych oraz
nielicznych zapisów tekstów cygańskich. Pierwszy, który zainteresował się Cyganami i po-
święcił im nieco uwagi, był wybitny historyk, Tadeusz Czacki, autor dwóch rozprawek o
Cyganach i współtwórca pięknego tekstu „Uniwersału względem Cyganów” z 1791 roku,
ogłoszonego wkrótce po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja. Po nim rozprawy z tego zakresu
opublikowali: Ignacy Daniłowicz w 1824 roku i Teodor Narbutt w 1830 roku. W dwudzie-
stym wieku, prócz szeregu drobniejszych przyczynków historycznych opublikowanych przed
II wojną światową, ogłoszone zostały prace, głównie o charakterze językoznawczym, Izydora
Kopernickiego (pośmiertnie), Jana Michała Rozwadowskiego, Edwarda Klicha, a po wojnie
– Tadeusza Pobożniaka, niżej podpisanego i in.
Dopiero ostatnie badania pokusiły się sięgnąć głębiej i spenetrować nie znane dotychczas
obszary cygańszczyzny. Pierwsze kroki autora prowadziły w rejony cygańskiej kultury du-
chowej, nie tknięte dotychczas, a archiwa ujawniły jeszcze sporo nie znanych dokumentów z
przeszłości tego ludu w Polsce. Żywe przejawy folkloru można było badać uczestnicząc w
cygańskim życiu, towarzysząc Cyganom w ich wędrówkach, które trwały na naszych zie-
miach przez prawie dwadzieścia lat po wojnie. W ten sposób – przez udział w ich codzien-
nym bytowaniu – można było zbierać obserwacje dotyczące żywych jeszcze i praktykowa-
nych obyczajów, przekazywanych wśród Cyganów z pokolenia na pokolenie.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]