Fizjologia2, E-Book, Medycyna Chińska, pobierz pdf

Układ limfatyczny (chłonny).

Układ limfatyczny obejmuje narządy oraz naczynia limfatyczne. Narządy limfatyczne zbudowane są z tkanki chłonnej. Należą do nich: grasica, grudki limfatyczne i węzły chłonne oraz śledziona. Naczynia mają budowę podobną do żył oraz naczyń włosowatych. W odróżnieniu jednak od naczyń włosowatych naczynia limfatyczne zaczynają się ślepo w tkance łącznej. Krążąca w naczyniach limfatycznych limfa (chłonka) ma skład przypominający osocze, ale z małą ilością białek, a większą lipidów oraz licznymi leukocytami. Powstaje jako przesącz krwi z naczyń włosowatych oraz płynów pochodzących z komórek, gromadzonych w przestrzeniach międzykomórkowych. Płyny te dostają się do naczyń limfatycznych, którymi po przefiltrowaniu w węzłach chłonnych wracają do krwi. Małe naczynia limfatyczne łączą się w coraz większe przewody uchodzące w pobliżu serca do odpowiednich żył. Dzięki temu układ limfatyczny umożliwia powrót płynów tkankowych do krwi. Ponadto transportuje z jelit lipidy. Szczególną rolę układ limfatyczny odgrywa w procesach odpornościowych.

Narządy i naczynia limfatyczne człowieka (wg Gołąb, Jakóbisiak, Lasek, 2002)

W grasicy zachodzi proces dojrzewania populacji limfocytów, określanych mianem grasicozależnych,czyli limfocytów T. Są one zdolne do przeprowadzania komórkowej reakcji odpornościowej, w odróżnieniu od limfocytów B, szpikozależnych, dojrzewających w szpiku kostnym, gdzie powstają też wszystkie krwinki (erytrocyty, leukocyty i płytki krwi). (U ptaków limfocyty B powstają w tzw. bursie Fabrycjusza, stanowiącej uchyłek kloaki).

Grudki limfatyczne stanowią skupiska limfocytów B i T w nabłonkach różnych narządów wewnętrznych, zwłaszcza przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i narządów moczowo-płciowych. Uczestniczą one w obronie narządów wewnętrznych kontaktujących się ze środowiskiem zewnętrznym przed drobnoustrojami. Szczególnymi skupiskami grudek limfatycznych są migdałki oraz grudki chłonne jelita (kępki Peyera) i wyrostka robaczkowego.

Węzły chłonne są narządami limfatycznymi leżącymi na przebiegu naczyń limfatycznych. Ich zadaniem jest filtrowanie przepływającej przez nie chłonki. Są też miejscem różnicowania się limfocytów B i T.

Śledziona pełni różnorodne funkcje: magazynuje krwinki oraz usuwa krwinki zniszczone, pełni funkcje krwiotwórcze wytwarzając limfocyty i monocyty, a w życiu pozapłodowym także inne krwinki, uczestniczy też w reakcjach odpornościowych. W limfie, krwi oraz innych płynach ustrojowych krążą różne rodzaje leukocytów, które uczestniczą w procesach odpornościowych.

W limfie, krwi oraz innych płynach ustrojowych krążą różne rodzaje leukocytów, które uczestniczą w procesach odpornościowych.

Zapamiętaj: Na płyn pozakomórkowy składa się limfa, osocze krwi oraz płyn tkankowy (płyn międzykomórkowy).

Układ krwiotwórczy i chłonny

PŁYNY USTROJOWE, KREW:

Woda stanowi środowisko, w którym dochodzi do niezbędnych dla życia reakcji chemicznych; w ciele ludzkim całkowita woda organizmu osiąga 45-65% masy ciała. Zajmuje ona dwie podstawowe przestrzenie wodne: zewnątrzkomórkową (osocze krwi, płyn śródmiąższowy, limfa, płyn transkomórkowy) i wewnątrzkomórkową. Stężenie wszystkich substancji w płynach ustrojowych nazywamy ciśnieniem osmotycznym lub osmolalnością płynu.

Najważniejsze jony płynów ustrojowych:

· sód

· potas

· chlor

· wapń

· jony wodorowęglanowe

Woda przenika przez większość błon komórkowych i jest biernie transportowana z przestrzeni o niższym stężeniu osmotycznym do przestrzeni z wyższym stężeniem. Wydalanie wody z organizmu zachodzi głównie: poprzez nerki, poprzez niewidoczne parowanie – przez płuca, poprzez skórę.
Krew – jeden z płynów ustrojowych. Spełnia swoje funkcje tylko wówczas, gdy jest wprawiona w ruch w naczyniach krwionośnych. Składa się z krwinek (czerwonych i białych), płytek krwi i osocza. Objętość tych elementów w stosunku do ogólnej objętości krwi to hematokryt (liczba hematokrytowa).

Osocze – płynna część krwi, zawierająca 91-92% wody. Jego głównym składnikiem są białka, które mają za zadanie utrzymywanie wody w naczyniach krwionośnych. Obniżenie białka we krwi prowadzi do przechodzenia nadmiernych ilości wody z krwi do tkanek. Inna ich grupa odgrywa ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi poprzez wytwarzanie włóknika. Rola osocza!

POWSTAWANIE KOMÓREK KRWI:

Elementy morfotyczne krwi powstają w narządach krwiotwórczych – głownie w szpiku kostnym, w śledzionie, węzłach chłonnych. Proces ten (hematopoeza) odbywa się przez całe życie człowieka, stale powstają nowe elementy i zastępują te, które uległy rozpadowi zniszczeniu.

HEMATOPOEZA:

· erytropoeza – wytwarzanie krwinek czerwonych

· leukopoeza – wytwarzanie krwinek białych

· trombopoeza – wytwarzanie płytek krwi.

Krwinki czerwone – najliczniejszy składnik krwi. Hemoglobina nadaje im czerwoną barwę i bezpośrednio odpowiada za transport tlenu.

Krwinki białe = leukocyty – biorą udział w czynnościach odpornościowych organizmu.

Płytki krwi = trombocyty – mają zdolność przylegania do ścian uszkodzonego naczynia krwionośnego, wzajemnie do siebie przywierając tworzą skupiska.

Krew krążąca w naczyniach krwionośnychzsnajduje się w postaci stanu płynnego. Natomiast wówczas, gdy wydostaje się na zewnątrz – krzepnie, aby zapobiec wypływowi krwi w przypadku zranienia lub uszkodzenia naczyń krwionośnych. Reakcja ta rozpoczyna się odruchowym zwężeniem uszkodzonego naczynia krwionośnego, w wyniku procesu chemicznego z udziałem białek powstaje skrzep.

GRUPY KRWI:

Na powierzchni krwinek znajdują się ciała chemiczne, które występują u wszystkich ludzi, ale są różne dla niektórych populacji lub rodzin. Ciała te są silnymi antygenami – wprowadzone do krwi osoby, która ich nie ma, powodują powstanie skierowanych przeciwko nim przeciwciał. Biorąc pod uwagę , że występują one u niektórych ludzi wyodrębniono tzw. grupy krwi. Zalicza się do nich dwa układy grupowe: AB0 i Rh.
Układ grupowy AB0 – na powierzchni krwinek mogą występować antygeny A i B. Ich obecność kwalifikuje krew do grupy AB, ich brak – do grupy 0, a obecność tylko jednego z nich – do grupy A albo grupy B. Poszczególne grupy krwi cechuje także obecność lub brak obecności określonych przeciwciał w osoczu. Procent ludzi, u których występuje określona grupa krwi, nie jest jednakowy w różnych populacjach.

Dziedziczenie grupy krwi odbywa się wg praw Mendla.

Człowiek dziedziczy tylko jedną cechę od swoich biologicznych rodziców. Powstają następujące kombinacje grupowe:
A+A=AA - grupa krwi A
A+0=A0 - grupa krwi A
B+B=BB - grupa krwi B
B+0=B0 - grupa krwi B
A+B=AB - grupa krwi AB
AB+0=AB - grupa krwi AB
A+ AB=AB - grupa krwi AB lub A+AB=AA - grupa krwi A
B+AB=AB - grupa krwi AB lub B+AB=BB - grupa krwi B
0+0=0 - grupa krwi 0

Układ Rh – antygeny, początkowo nieobecne, pojawiają się dopiero w odpowiedzi na wprowadzenie odpowiedniego antygenu. U większości ludzi występuje taki antygen, wówczas zaliczamy krew do grupy Rh(+). Brak czynnika zalicza krew do grupy Rh(-).

UKŁAD CHŁONNY = UKŁAD LIMFATYCZNY:

Jest ściśle związany z układem krążenia. Składa się z: naczyń chłonnych, węzłów chłonnych, grasicy, śledziony i chłonki.
Naczynia chłonne (limfatyczne) – rozróżniamy naczynia chłonne włosowate, naczynia chłonne małe i naczynia chłonne duże. Naczynia chłonne włosowate znajdują się w przestrzeniach międzykomórkowych prawie wszystkich narządów. Nie ma ich tylko w: chrząstce, szkliwie i zębinie, włosach, rogówce i w ciele szklistym gałki ocznej. Wchłaniają one produkty przemiany tkankowej, bakterie, komórki nowotworowe oraz niektóre składniki pochodzące z zewnątrz organizmu (białka, cząsteczki zawiesin, lipidy, w jelitach – kuleczki tłuszczu). Naczynia chłonne małe połączone są z naczyniami chłonnymi dużymi i węzłami chłonnymi. Odprowadzają chłonkę z narządów lub okolic ciała do węzłów chłonnych. Naczynia chłonne duże są zespolone z naczyniami żylnymi w tzw. kątach żylnych. Naczynia chłonne duże dzielą się na pnie chłonne (lędźwiowe, jelitowe, oskrzelowo-śródpiersiowe, podobojczykowe, szyjne) oraz na przewody chłonne (piersiowy i chłonny prawy).

Węzły chłonne – leżą w sąsiedztwie narządów lub naczyń krwionośnych. Mają kształt zaokrąglony lub nerkowaty. Pokryte są torebką łącznotkankową, pod torebką znajduje się miąższ (rdzeń + kora). Węzły chłonne pełnią kilka funkcji:

· czynność krwiotwórcza – wytwarzają limfocyty

· filtracja- jako biologiczne filtry chłonki wychwytują i niszczą bakterie, toksyny, pyły i komórki nowotworowe

· biorą czynny udział w wytwarzaniu przeciwciał

· mają udział w powstawaniu reakcji odrzucania przeszczepów

Grasica – leży przed tchawicą w dolnym odcinku szyi i w górnej części śródpiersia przedniego. Organ ten intensywnie wzrasta w pierwszych latach życia dziecka, po okresie pokwitania stopniowo zanika, przerasta tkanką tłuszczową. Grasica wydziela hormony: tymopoietynę i tyrozynę. Spełnia również zasadniczą rolę w rozwoju swoistej komórkowej odpowiedzi immunologicznej i jest ważną częścią układu odpornościowego organizmu.

Śledziona – ma owalny kształt, leży pod przeponą w lewym podżebrzu. Otoczona jest błoną surowiczą i włóknistą. Śledziona to zbiornik krwi, wytwarza limfocyty, wychwytuje i niszczy stare erytrocyty, wytwarza ciała odpornościowe.

CHŁONKA = LIMFA:

to przezroczysty, bezbarwny lub lekko żółtawy płyn, który wypełnia układ naczyń chłonnych. Ma właściwości zbliżone do osocza krwi i płynu międzykomórkowego. Chłonka składa się z osocza chłonki i komórek. Osocze chłonki jest pochodna osocza krwi, a komórki są wytwarzane w węzłach chłonnych, grasicy i w śledzionie.

Układ wydzielania wewnętrznego (dokrewny).

Reguluje czynności różnych tkanek i narządów za pośrednictwem substancji chemicznych wydzielanych do krwi – hormonów. Tym działem medycyny zajmuje się endokrynologia.

Gruczoły wydzielania wewnętrznego (dokrewne) nie mają przewodów wyprowadzających. Ich wydzielina to hormon. Hormony dostają się bezpośrednio do układu krążenia, płynu rdzeniowo-mózgowego lub tkanek. Wywierają wpływ na różne procesy życiowe organizmu. Gruczoły dokrewne to:

· przysadka – leży na podstawie mózgu, ma wielkość pestki czereśni. Wydziela: hormon wzrostu (somatotropina), hormon tyreotropowy, kotrtykotropowy, folikulotropowy, hormon luteinizujacy, prolaktynę, hormon melanotropowy, dwa neurohormony – wazopresynę i oksytocynę.

· szysznka – to część nadwzgórza w międzymózgowiu. Kształtem przypomina spłaszczony stożek o dług. 8-12 mm. Wydziela melaninę oraz związki polipeptydowe.

· tarczyca – tzw. gruczoł tarczowy; leży na szyi po obu stronach krtani i przed górną częścią tchawicy. Wytwarza tyroksynę, trójjodotyroninę i kalcytoninę. Wychwytuje jod z krwi, prowadzi syntezę hormonów, magazynuje je w koloidzie i uwalnia do krwi.

· przytarczyce – tzw. gruczoły przytarczyczne; najczęściej występują w liczbie czterech. Leżą na tylnej powierzchni płatów tarczycy. Wielkością i kształtem są zbliżone do ziarnka grochu. Wydzielają parathormon (PTH).

· grasica – zob. Układ chłonny

· nadnercza – tzw. gruczoły nadnerczowe; leżą w jamie brzusznej na górnym końcu nerek. Mają kształt trójkątów i półksiężyców. Wydzielają głównie kortyzol, kortykosteron, adrenalinę i noradrenalinę.

· narząd wysypowy trzustki – stanowi 1% masy gruczołu trzustki; wydziela: glikagon, insulinę, somatostatynę i polipeptyd trzustkowy.

· jajniki – zob. Hormonalna regulacja czynności płciowych

· jądra - zob. Hormonalna regulacja czynności płciowych

HORMONY PODWZGÓRKOWE

Podwzgórze jest częścią mózgu odpowiedzialną za regulacje narządów wewnętrznych organizmu. Wytwarza hormony:

· o działaniu pobudzającym lub hamującym uwalnianie hormonów przysadki

· uwalniane do krwiobiegu, działają na odległe narządy wewnętrzne – wazopresyna i oksytocyna.
Niedobór wazopresyny powoduje moczówkę prostą, nadmiar – tzw. chorobę nadmiaru wody. Wydzielanie wazopresyny hamuje alkohol etylowy.
Oksytocyna działa na gruczoł mleczny, powoduje kurczenie się przewodów mlecznych w celu wytrysku mleka z brodawek. Wzmaga też skurcze macicy podczas porodu i podczas stosunku płciowego.

HORMONY PRZYSADKI

Część gruczołowa przysadki wytwarza i wydziela do krwi hormony:

· hormon wzrostu – działa na przemianę materii w różnych tkankach; pobudza uwalnianie kwasów tłuszczowych z tłuszczów tkanki tłuszczowej; zmniejsza zużycie glukozy przez mięsnie i zwiększa jej wytwarzanie w wątrobie; zwiększa transport aminokwasów przez błony komórkowe. Działania te docelowo powodują wydłużanie się kości i liniowe wzrastanie ciała – prawidłowe ich funkcjonowanie warunkują prawidłowy wzrost. Wydzielanie tego hormonu bardzo ważne jest w okresie płodowym i u noworodków; później się zmniejsza, ale w dalszym ciągu jego wydzielanie jest na wyższym poziomie niż u dorosłych. W ciągu doby wydzielanie hormonu wzrostu jest zmienne: w nocy znacznie większe niż w ciągu dnia, wzrasta podczas wysiłku fizycznego, w sytuacjach stresu i głodu; a jego poziom znacznie zmniejsza się po posiłku.
Niedobór tego hormonu powoduje zahamowanie wzrostu; nadmiar powoduje gigantyzm (nadmierny wzrost). Nadmiernemu wydzielaniu hormonu wzrostu towarzyszy najczęściej cukrzyca.

· prolaktyna – pobudza wytwarzanie i wydzielanie mleka przez gruczoł mleczny; wydzielanie tego hormonu wzrasta po porodzie i utrzymuje się na wyższym poziomie podczas laktacji, wzrasta także podczas stosunku płciowego.

· beta-endorfina – wydzielana jest pod wpływem bodźców stresowych.

· tzw. hormony tropowe – wywierają wpływ na czynność kory nadnerczy, tarczycy, jąder i jajników. Ich nadmiar może powodować przerost kory nadnerczy. Ich wydzielanie zwiększa się najczęściej pod wpływem zimna i w stanach wzmożonego napięcia emocjonalnego.

· melanotropina – pobudza syntezę i odkładanie melaniny (barwnika) w komórkach skóry. Jej wydzielanie hamują hormony kory i rdzenia nadnerczy. W chorobach nadnerczy melanotropina wywołuje przebarwienia skórne.

HORMONY TARCZYCY

· tyroksyna i trójjodotyronina – hormony te zawierają w swoich cząsteczkach 4 lub 3 atomy jodu. Wzmagają tempo przemiany materii w większości tkanek organizmu. Ich wydzielanie zwiększa się pod wpływem zimna oraz w stanach wzmożonego napięcia emocjonalnego.

PARATHORMON

hormon peptydowy wydzielany przez przytarczyce. Jest niezbędny do życia.

· zwiększa uwalnianie wapnia z kości

· stymuluje przemianę komórek kościotwórczych

· hamuje wydzielanie wapnia przez nerki

· zwiększa wydalanie fosforanów i wzmaga syntezę wit. D3 (kalcytriolu) w nerkach

Niedobór parathormonu powoduje tężyczkę – groźną chorobę, w wyniku której następuje nadmierna pobudliwość skurczowa mięśni.

KALCYTONINA

hormon peptydowy wydzielany przez tarczycę i przytarczyce.

· zwiększa odkładanie wapnia i fosforanów w kościach

· hamuje wydzielanie wit. D3 w nerkach

KALCYTRIOL – CZYNNA POSTAĆ WITAMINY D3

hormon będący pochodną cholesterolu, wytwarzany w nerkach.

· zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach

· stymuluje uwalnianie wapnia z kości

HORMONY KORY NADNERCZY

hormony wytwarzane z cholesterolu w korze nadnerczy.

· mineralokortykosteroidy – zwiększają wchłanianie zwrotne soli, wody oraz wydalanie potasu; nadmiar tych hormonów powoduje nadmierne zatrzymywanie się wody i jonów sodu w organizmie, a to skutkuje nadciśnieniem i obrzękami; niedobór tej grupy hormonalnej powoduje odwodnienie.

· glikokortykosteroidy – hormony te działają na przemianę materii w wielu narządach; powodują podwyższenie stężenia glukozy we krwi; zwiększają uwalnianie kwasów tłuszczowych w tkance tłuszczowej; we wszystkich tkankach (oprócz wątroby) zwiększają rozkład białek; ich prawidłowa gospodarka ma ważne znaczenie w adaptacji człowieka przy różnych warunkach stresowych; wywierają ogólne działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne; pobudzają też produkcję krwinek czerwonych; zwiększają przesączanie kłębuszkowe w nerkach. Ich wydzielanie zwiększa się pod wpływem: emocji, wysiłku fizycznego, zimna lub wysokiej temperatury otoczenia, urazu, krwotoku, chorób zakaźnych.

· androgeny nadnerczowe – działają podobnie do testosteronu; przyczyniają się do rozwoju wtórnych męskich cech płciowych; zwiększają syntezę białek w tkankach.

HORMONY RDZENIA NADNERCZY - adrenalina i noradrenalina

· wytwarzane są w mózgu, działają prawie na wszystkie tkanki

· zwiększają siłę i częstość skurczów serca

· rozkurczają mięsnie gładkie oskrzeli

· hamują motorykę i rozkurczają mięsnie gładkie przewodu pokarmowego

· ich wydzielanie wzrasta przy obniżonej zawartości glukozy we krwi, w stanach niedotlenienia

· adaptują przystosowanie organizmu do sytuacji stresowych

HORMONY TRZUSTKI:

INSULINA – hormon działający na przemianę materii w różnych tkankach.

· zwiększa transport glukozy do wnętrza tkanek przez błonę śluzową

· zwiększa syntezę białek w mięśniach szkieletowych

· powoduje wzrost syntezy tłuszczów w tkance tłuszczowej

· wydzielanie insuliny zwiększa się po jedzeniu